Mijn eerste weekend op de SEH in het Vlietlandziekenhuis kan ik me nog goed herinneren: een gang vol botbreuken en hoofdwonden. Er heerste Elfstedenkoorts en Nederland stond massaal op het ijs, met alle medische consequentie van dien. Wij maakten afgelopen week kennis met de Zambiaanse equivalent van dit 'schaatsweekend': de malle mangoweken! Overal zie je mensen mango's eten en her en der verspreid liggen afgekloven pitten. Deze week hebben we de eerste mango's uit eigen tuin op en Diane heeft een heerlijke banaan-citroen-mango-crumble voor Thanksgiving gemaakt. De meeste mango's zijn nog niet rijp en het is soms even zoeken naar een sappig, zoet exemplaar. En ja, die hangen dus meestal helemaal bovenin de boom. Vandaag heb ik een ochtend lang kindjes staan gipsen die uit een mangoboom gevallen waren. Best leuk werk! Saillant detail: het ziekenhuisgips is niet geleverd en voordat de (niet altijd even vermogende) patiënten geholpen kunnen worden, moeten ze eerst naar de apotheek om hun eigen gips te kopen... De afgelopen twee weken zijn we begonnen met onze kennismaking met het ziekenhuis en zijn we verhuisd naar ons 'doctorshouse'. Graag geven we jullie een idee van waar we nu verblijven en van onze eerste indrukken van het Zambiaanse ziekenhuisleven.

In 1906 stichtte een Amerikaanse zendelinge, in navolging van haar illustere voorganger David Livingstone, een missiepost in het toenmalige Noord-Rhodesië: Macha Mission. De missiepost breidde zich langzaam uit en in 1957 werd er een ziekenhuis geopend. In de afgelopen 50 jaar breidde het zich steeds verder uit en werden er lokale klinieken in de omringende dorpen gestart, die naar het ziekenhuis konden verwijzen wanneer dat nodig was. Wat moet je je voorstellen bij medische zorg in Zambia? Dokters worden opgeleid in Lusaka, waar de enige medische faculteit van het 13 miljoen inwoners tellende land te vinden is (in Nederland 8 faculteiten op 16 miljoen inwoners). In Lusaka is een goed ziekenhuis, met faciliteiten en specialisten. Daarna houdt het al snel op. Grote gebieden van Zambia zijn aangewezen op ziekenhuizen zoals hier in Macha. Er is in deze rurale gebieden een schrijnend tekort aan dokters (Macha: 2 algemeen artsen op 150.000 mensen, Vlietland: 125 medisch specialisten op 200.000 mensen). Veel ziekenhuizen draaien dan ook op de zogenaamde 'clinical officers'. Dit zijn geen dokters, maar ze functioneren wel als zodanig en worden opgeleid om alles te kunnen.

Waar moeten we beginnen om te vertellen hoe het er hier aan toe gaat?? Een afdeling is een zaal vol oude bedden van verschillend formaat. Het ligt vol patiënten, van jong tot oud, van diabeet tot verkeersslachtoffer, van tb-patiënt tot zelfmoordgeval en van aids tot wat dan ook. Mijn eerste patiënt was een jongen met rabiës, hondsdolheid, in Nederland extreem zeldzaam. Je loopt het op door een beet van een besmet dier, meestal een hond, en als de ziekte zich na enige tijd manifesteert, is er geen redden meer aan. Een goed bloedonderzoek om de ziekte te bevestigen is hier niet voorhanden, maar de diagnose wordt gesteld op basis van een kenmerkend symptoom: onverklaarbare angst voor water. Ook deze jongen verging het slecht: hij overleed diezelfde nacht. Sowieso gaan er elke dag wel mensen dood en het personeel lijkt hier op een of andere manier vrede mee te hebben. Er heerst een soort gelatenheid over het hele proces van ziek-zijn en doodgaan, die ik in Nederland nog niet vaak gezien heb. Kunnen we daar iets van leren? Misschien wel. Maar waarom niet af en toe wat meer actie als iemand slecht gaat, wat meer doortastendheid? Die gedachte komt toch ook regelmatig bij ons op. Zo gelaten als het personeel met een sterfgeval omgaat, zo heftig emotioneel staat de familie hun geliefde bij vanaf het moment dat deze is komen te overlijden. Al jammerend en hard huilend wordt de overledene over het ziekenhuisterrein naar het mortuarium begeleid. De familie speelt sowieso een grote rol in de zorg voor de opgenomen patiënt. Zolang een patiënt in het ziekenhuis verblijft, wordt hij door zijn eigen familie verzorgd: ze wassen hem, geven hem eten en er mag per patiënt zelfs één persoon in het ziekenhuis overnachten: onder het bed! De rest van de aanwezige familie verblijft op het terrein voor de ingang van het ziekenhuis, soms wekenlang. Sommige mensen slapen er en er wordt ook gekookt. 's Avonds kan je er dan ook meerdere traditionele vuren zien: de Fires. Onvoorstelbaar.

Diane is actief als gediplomeerd verpleegkundige, dat wil zeggen: een witte jurk met bijpassend schort. Ze wordt vergezeld door een of twee collega's. Voor het overige wordt elke afdeling overspoeld met een lading student-nurses (blauw wit gestreept jurkje), die helemaal onderaan de sterk aanwezige hiërarchie staan en elke zin beginnen met 'Good morning sister, how are you, sister? Fine, thanks and how are you? Allright, thank you. Can I please have your permission to ask you a question? Thank you. I ask for permission to do bedmaking on that patient. Yes? Thank you, sister. Twalumba.' Op de tweede werkdag mocht Diane al een les geven over de Glasgow Coma Scale, want de ander nurses wisten niet hoe ze die moesten bepalen. Wat opvalt is de totaal andere manier van werken, met de nadruk op een ander idee over timemanagement, laten we het daar op houden. Wel is er veel creativiteit, omdat de middelen beperkt zijn. In een maand tijd doet Diane alle vier de afdelingen aan. Zelf ben ik op meerdere plaatsen in het ziekenhuis actief: de afdeling (ook één week per afdeling), waar ik een aantal keer per week een ronde doe; de OPD (Out Patient Department = polikliniek), waarbij ik veel aan mijn achtergrond als huisarts heb en ik dus ook vrijuit kan werken; Operation Theater (operatiekamer), waar bijvoorbeeld gipsen worden aangelegd, curettages worden gedaan, abcessen worden geïncideerd en verschillende grotere operaties worden uitgevoerd, waarbij ik soms assisteer. Op sommige plaatsen voel ik me helemaal op mijn plek, op andere is het nog even wennen, maar het het is duidelijk dat het ziekenhuis voldoende mogelijkheden biedt om een leuke en zinnige tijd te hebben.

Om eerlijk te zijn: er zijn verhalen te over en het lastigste is nog wel om een keuze te maken over wat te vertellen en wat niet. Een dreigende power-cut (inderdaad overheidsbeleid als reactie op een landelijk energietekort) noopt ons dit verhaal nu per direct op de site te plaatsen en overige zaken als 'het doctorshouse' en 'hoe je te vermaken in the bush-bush?' tot nader orde uit te stellen.