Mango's op een Missie
Mijn eerste weekend op de SEH in het Vlietlandziekenhuis kan ik me nog goed herinneren: een gang vol botbreuken en hoofdwonden. Er heerste Elfstedenkoorts en Nederland stond massaal op het ijs, met alle medische consequentie van dien. Wij maakten afgelopen week kennis met de Zambiaanse equivalent van dit 'schaatsweekend': de malle mangoweken! Overal zie je mensen mango's eten en her en der verspreid liggen afgekloven pitten. Deze week hebben we de eerste mango's uit eigen tuin op en Diane heeft een heerlijke banaan-citroen-mango-crumble voor Thanksgiving gemaakt. De meeste mango's zijn nog niet rijp en het is soms even zoeken naar een sappig, zoet exemplaar. En ja, die hangen dus meestal helemaal bovenin de boom. Vandaag heb ik een ochtend lang kindjes staan gipsen die uit een mangoboom gevallen waren. Best leuk werk! Saillant detail: het ziekenhuisgips is niet geleverd en voordat de (niet altijd even vermogende) patiënten geholpen kunnen worden, moeten ze eerst naar de apotheek om hun eigen gips te kopen... De afgelopen twee weken zijn we begonnen met onze kennismaking met het ziekenhuis en zijn we verhuisd naar ons 'doctorshouse'. Graag geven we jullie een idee van waar we nu verblijven en van onze eerste indrukken van het Zambiaanse ziekenhuisleven.
In 1906 stichtte een Amerikaanse zendelinge, in navolging van haar illustere voorganger David Livingstone, een missiepost in het toenmalige Noord-Rhodesië: Macha Mission. De missiepost breidde zich langzaam uit en in 1957 werd er een ziekenhuis geopend. In de afgelopen 50 jaar breidde het zich steeds verder uit en werden er lokale klinieken in de omringende dorpen gestart, die naar het ziekenhuis konden verwijzen wanneer dat nodig was. Wat moet je je voorstellen bij medische zorg in Zambia? Dokters worden opgeleid in Lusaka, waar de enige medische faculteit van het 13 miljoen inwoners tellende land te vinden is (in Nederland 8 faculteiten op 16 miljoen inwoners). In Lusaka is een goed ziekenhuis, met faciliteiten en specialisten. Daarna houdt het al snel op. Grote gebieden van Zambia zijn aangewezen op ziekenhuizen zoals hier in Macha. Er is in deze rurale gebieden een schrijnend tekort aan dokters (Macha: 2 algemeen artsen op 150.000 mensen, Vlietland: 125 medisch specialisten op 200.000 mensen). Veel ziekenhuizen draaien dan ook op de zogenaamde 'clinical officers'. Dit zijn geen dokters, maar ze functioneren wel als zodanig en worden opgeleid om alles te kunnen.
Waar moeten we beginnen om te vertellen hoe het er hier aan toe gaat?? Een afdeling is een zaal vol oude bedden van verschillend formaat. Het ligt vol patiënten, van jong tot oud, van diabeet tot verkeersslachtoffer, van tb-patiënt tot zelfmoordgeval en van aids tot wat dan ook. Mijn eerste patiënt was een jongen met rabiës, hondsdolheid, in Nederland extreem zeldzaam. Je loopt het op door een beet van een besmet dier, meestal een hond, en als de ziekte zich na enige tijd manifesteert, is er geen redden meer aan. Een goed bloedonderzoek om de ziekte te bevestigen is hier niet voorhanden, maar de diagnose wordt gesteld op basis van een kenmerkend symptoom: onverklaarbare angst voor water. Ook deze jongen verging het slecht: hij overleed diezelfde nacht. Sowieso gaan er elke dag wel mensen dood en het personeel lijkt hier op een of andere manier vrede mee te hebben. Er heerst een soort gelatenheid over het hele proces van ziek-zijn en doodgaan, die ik in Nederland nog niet vaak gezien heb. Kunnen we daar iets van leren? Misschien wel. Maar waarom niet af en toe wat meer actie als iemand slecht gaat, wat meer doortastendheid? Die gedachte komt toch ook regelmatig bij ons op. Zo gelaten als het personeel met een sterfgeval omgaat, zo heftig emotioneel staat de familie hun geliefde bij vanaf het moment dat deze is komen te overlijden. Al jammerend en hard huilend wordt de overledene over het ziekenhuisterrein naar het mortuarium begeleid. De familie speelt sowieso een grote rol in de zorg voor de opgenomen patiënt. Zolang een patiënt in het ziekenhuis verblijft, wordt hij door zijn eigen familie verzorgd: ze wassen hem, geven hem eten en er mag per patiënt zelfs één persoon in het ziekenhuis overnachten: onder het bed! De rest van de aanwezige familie verblijft op het terrein voor de ingang van het ziekenhuis, soms wekenlang. Sommige mensen slapen er en er wordt ook gekookt. 's Avonds kan je er dan ook meerdere traditionele vuren zien: de Fires. Onvoorstelbaar.
Diane is actief als gediplomeerd verpleegkundige, dat wil zeggen: een witte jurk met bijpassend schort. Ze wordt vergezeld door een of twee collega's. Voor het overige wordt elke afdeling overspoeld met een lading student-nurses (blauw wit gestreept jurkje), die helemaal onderaan de sterk aanwezige hiërarchie staan en elke zin beginnen met 'Good morning sister, how are you, sister? Fine, thanks and how are you? Allright, thank you. Can I please have your permission to ask you a question? Thank you. I ask for permission to do bedmaking on that patient. Yes? Thank you, sister. Twalumba.' Op de tweede werkdag mocht Diane al een les geven over de Glasgow Coma Scale, want de ander nurses wisten niet hoe ze die moesten bepalen. Wat opvalt is de totaal andere manier van werken, met de nadruk op een ander idee over timemanagement, laten we het daar op houden. Wel is er veel creativiteit, omdat de middelen beperkt zijn. In een maand tijd doet Diane alle vier de afdelingen aan. Zelf ben ik op meerdere plaatsen in het ziekenhuis actief: de afdeling (ook één week per afdeling), waar ik een aantal keer per week een ronde doe; de OPD (Out Patient Department = polikliniek), waarbij ik veel aan mijn achtergrond als huisarts heb en ik dus ook vrijuit kan werken; Operation Theater (operatiekamer), waar bijvoorbeeld gipsen worden aangelegd, curettages worden gedaan, abcessen worden geïncideerd en verschillende grotere operaties worden uitgevoerd, waarbij ik soms assisteer. Op sommige plaatsen voel ik me helemaal op mijn plek, op andere is het nog even wennen, maar het het is duidelijk dat het ziekenhuis voldoende mogelijkheden biedt om een leuke en zinnige tijd te hebben.
Om eerlijk te zijn: er zijn verhalen te over en het lastigste is nog wel om een keuze te maken over wat te vertellen en wat niet. Een dreigende power-cut (inderdaad overheidsbeleid als reactie op een landelijk energietekort) noopt ons dit verhaal nu per direct op de site te plaatsen en overige zaken als 'het doctorshouse' en 'hoe je te vermaken in the bush-bush?' tot nader orde uit te stellen.
Bureaucratie en vliegende mieren
Het mocht even duren, maar we kunnen jullie geruststellen: we zijn veilig aangekomen in Macha! De eerste week in Zambia was er een vol met allerlei indrukken en verschillende emoties.
De eerste dagen brachten we door in de hoofdstad Lusaka, een drukke stad vol schoenverkopers, marktjes, telefoonwinkels en auto's. We wilden deze dagen gebruiken om uit te rusten van de vliegreis, vervoer naar Macha te organiseren, maar vooral om de noodzakelijke inschrijvingen in de Health Professions Council of Zambia (Jelle) en de General Nursing Council (Diane) te regelen. Een betere stresstest voor onze frustratietolerantie hadden we niet kunnen bedenken! In twee dagen tijd zagen we vele print- en internetshops, meerdere Barclays-bankfilialen, de Nederlandse Ambassade, de Internationale School van Lusaka, de Churches Health Association of Zambia, verschillende lokale eettentjes (gevolg: volgende dag wakker met koorts en diarree...) en de Subway. We belden en mailden meerdere malen met broers, zussen en een moeder, de Hogeschool Rotterdam, een officieel erkende vertaalster van Nederlandse documenten, de directeur van het ziekenhuis en we sliepen een extra nacht in de Backpackers, om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat men een Engelse versie van een in Nederland niet bestaand document absoluut noodzakelijk achtte! En wat doe je dan?? Mag ik dit zeggen? Je opent Microsoft Word, beetje creatief zijn, Google afbeeldingen, Control C, Control V. Heel officieel, maar niks gelogen, dat niet... Gefeliciteerd, u staat beide ingeschreven, Jan Leendert Struik en Struik Dientje Neeltje Kaukman!
Genoeg over de de Afrikaanse bureaucratie. Inmiddels zijn we ondergebracht in het Guesthouse van het ziekenhuis. Als het goed is, verhuizen we begin deze week naar een heus 'Doctorshouse', maar omdat er nu nog geen meubels in staan, moeten we nog even geduld hebben. We zijn al wel vast even door de ramen gaan gluren. In de tuin staan drie mangobomen en een bananenboom (iemand recepten?). We zijn hier binnengekomen in een totaal andere wereld dan wat we gewend zijn. Asfalt is in Macha niet te vinden. Stromend water hebben we een aantal uur per dag (onbekend hoe laat). De elektriciteit is in drie dagen tijd al vijf keer uitgevallen, vandaag hadden we zelfs de hele dag geen stroom tot 20u. Sinds eergisteren weten we ook wat we ons moeten voorstellen bij het begin van het regenseizoen: 14 mm in twintig minuten, de rest van de tijd is het warm en meest zonnig. En er zijn dieren: rondom het huis koeien en kippen en in huis muggen, spinnen en salamanderachtigen, ook in de slaapkamer. Vrijdag zagen we een schildpad lopen, maar gisteren waren we toch wel het meest verrast. De stortbui was net voorbij en we hadden ´s avonds de ramen open gezet om het huis lekker te laten afkoelen. We zitten rustig te lezen als er een irritante grootvleugelige insect door de kamer begint te zoemen. Niet erg opmerkelijk... Diane: ´Het was er toch eentje?' Jelle: 'Ja.' Diane: 'Nu twee.' Jelle: 'Eén, twee, drie, vier, vijf...' Diane: 'Het worden er steeds meer!' Jelle: 'Wat is dit?? Wat gebeurt er?? Pak de insectenspray!!' Tientallen insecten vliegen door de kamer en we beginnen als een gek te sprayen. Diane grijpt de geïmporteerde elektrische vliegenmepper en zwaait in het rond. Enkele beesten vallen dood neer, maar het lijkt niet meer te stoppen. Diane: 'Volgens mij komen ze door het raam!!' We beginnen de ramen te sluiten. Als Jelle de keuken binnenstapt, is het drama compleet: een wolk van insecten komt op ons af en we doen de deur direct weer dicht. Juist op het goede moment komt Mirriam, de nurse officer, binnen. 'Mirriam!!! Wat is dit?? Help!' Mirriam loopt naar de keuken, door de wolk insecten naar het raam en doet hem dicht. Alle lichten moeten uit. Die beesten worden actief na een regenbui en komen af op het licht: de vliegende mieren! Na een kwartier zijn de meeste vliegende mieren verdwenen of liggen ze spartelend op de grond. Welcome to Africa!
De overgang van Nederland naar Zambia mag dan erg groot lijken, toch lukt het om ons snel aan te passen aan de omstandigheden. Als er water is, vullen we grote bakken en we douchen ons al scheppend met een spaflesje gevuld met koud water. Valt best mee. Lastiger is het feit dat je niemand kent en eigenlijk maar matig weet waar je aan toe bent en bij wie je moet zijn met je vragen. We gaan er vanuit dat de tijd dat zal leren. Deze week begint het echte werk. Tot zover voor nu.
Jelle en Diane
PS: vanwege internetproblemen hebben we ons verhaal pas twee dagen na het schrijven kunnen plaatsen. Inmiddels zijn we begonnen in het ziekenhuis en zijn we verhuisd, maar daarover later meer...
Op pad!
Eindelijk is het zover! Over 15 minuten stappen we in de Fyra naar Schiphol (dit bericht kan dus niet te lang worden). Bedankt voor alle steunbetuigingen en uitzwaaiingen, heel lief. Gelukkig gaan we niet alleen op pad! Tot snel,
Jelle en Diane